阿波学会研究紀要


このページでは、阿波学会研究紀要論文をご覧いただけます。
 なお、電子化にともない、原文の表記の一部を変更しています。

郷土研究発表会紀要第21号
勝浦郡のチリモ類

博物同好班 日出武敏
 

 チリモ類はまたツズミモ類とも呼ばれ、単細胞の美しい緑藻である。阿波学会主催による勝浦郡総合学術調査に参加して、1974年8月と9月の2回、勝浦町及び上勝町の各地を廻ってチリモ類の資料を採集することができた。
 勝浦町には小さな池がいくつか点在しているが、チリモ類の産地としてはあまり好適ではなく、種類数も個体数も比較的少なく、多くは平凡なものであった。上勝町は山間にあり、小面積の水田が山麓に散在しているにすぎず、チリモ類の存在はあまり期待がもてなかった。ところが、この水田から採集したものの中から、思いもよらず、非常に珍らしい又は特殊な種類がかなり見出されたことは興味深いことであった。いずれも湿原性のもので、このことは、或いは上勝町奥地に、過去に湿原のようなものが存在し、その頃に繁殖していた種類が今日なお残存しているのではなかろうか。その主なものを下に列記しょう。
 Netrium digitus var. rectum
 Closterium striolatum var. subtruncatum
 Cl. acerosum var. elongatum
 Pleurotaenium ingens
 Euastrum porrectum var. japonicum
 E. moebii var. burmense
 Actionotaenium wollei
 Cosmarium subdanicum
 Xanthidium raciborskii
 Staurastrum zahlbruckneri
 Desmidium swartzii var. amblyodon
 検出された種類は14属、74種、34変種、4品種、総数112でこのうち日本で始めて知られたものは5種類であった。これら日本新はすべて上勝町から検出されたもので、この奥地の水田を精査すれば、更に興味あるものが増加するかも知れない。
 今回の調査で採集した場所は次の通りである。
 1.勝浦町柳原奥地の池
 2. 〃 久国の池(通称水神溜)
 3. 〃 〃 小水溜
 4. 〃 星谷の池
 5.上勝町平間の水田及び側溝
 6. 〃 日浦の水田
 各細胞の大きさを示す略字は次の通りである。
 L=細胞の長さ、W=細胞の幅、I=峡部の幅、T=細胞の厚さ、ssp=剌を除
き、csp=刺を含め、spr=突起を除き、cpr=突起を合め。単位はすベてμ。
 1.Spirotaenia condensata Br■b.(図 I1)
   L 128;W 16. 産地 6.
 2.Netrium digitus (Ehrenb.) Itzigs. & Rothe(図 I2)
   L 242;W 59. 産地 1,6.
 3.______ _______ var. rectum (Turn.) Krieg.(図 I3)
   L 322 - 346;W 63. 産地 6.
 4.Gonatozygon kinahani (Arch.) Rabenh.(図 I4)
   L 248 - 360;W 12. 産地 1
 5.G. monotaenium De Bary(図 I5)
   L 99;W 10. 産地 6.
 6.Penium cylindrus (Ehrenb.) Br■b.(図 I6)
   L 57;W 16. 産地 6.
 7.P. spirostriolatum Barker(図 I7)
   L 224;W 21. 産地 1.
 8.Closterium acerosum (Schrank) Ehrenb.(図 II2,3)
   L 262 - 367;W 25 - 36. 産地 6.
 9._______ ____ var. elongatum Br■b.(図 II4−6)
   L 545 - 620;W 36 - 40. (日本新) 産地 5.
 10.Cl. attenuatum Ehrenb.(図 III6)
   L 317;W 34. 産地 6.
 11.Cl. calosporum Wittr.(図 I14)
   L 97;W 12. 産地 6.
 12.Cl. cynthia De Not.(図 I17,18)
   L 64 - 82;W 12 - 14. 産地 3.
 13.Cl. dianae Ehrenb. var. brevius (Wittr.) Petkoff(図 I15)
   L 112;W 20. 産地 4.
 14.Cl. ehrenbergii Menegh.(図 I12)
   L 375;W 58. 産地 3,6.
 15.Cl. intermedium Ralfs(図 III7)
   L 224;W 21. 産地 1,5.
 16.Cl. leibleinii k■tz.(図 I10)
   L 176 - 193;W 28. 産地4.
 17.Cl. libellula Focke var. intermedium (Roy & Biss.) G. S. West(図 I9)
   L 116;W 27. 産地 3,6.
 18.Cl lunula (Muell. ) Nitzsch(図 II1)
   L 752;W 80. 産地 5.
 19.Cl. moniliferum (Bory) Ehrenb.(図 I11)
   L. 232 - 268;W 38 - 40. 産地 2,5,6.
 20.Cl. navicula (Br■b.) L■tkem.(図 I8)
   L 49;W 14. 産地 6.
 21.Cl. parvulum N■g.(図 I13)
   L 131;W 15. 産地 2,6.
 22.Cl. praelongum B■b. var. porosum (Gutw.) Krieg.(図 I21)
   L 384;W 21. 産地 5.
 23.Cl. pseudolunula Borge(図 II7)
   L 272;W 35. 産地 5.
 24.Cl. siliqua W. & G. S. West var. turgidum Hinode(図 II8,9)
   L 379 - 400;W 44. 産地 6.
 25.Cl. striolatum Ehrenb.(図 II1,2)
   L 275;W 31. 産地 5.
 26.______ _______var. subtruncatum (W. & G. S. West) Krieg.(図 III3,4)
   L 315;W 28. (日本新) 産地 6.
 27.Cl. tumidum Johns.(図 I16)
   L 102;W 15. 産地 6.
 28.Cl. venus K■tz.(図 I19)
   L 61 - 66;W 10 - 11. 産地 3,4,5.
 29.______ _______var. incurvum (Br■b.) Krieg.(図 I20)
   L 43 - 51;W 10. 産地 2.
 30.Pleurotaenium ehrenbergii (Br■b.) De Bary(図 I22)
   L 329 - 426;W 26 - 29. 産地 6.
 31.________ ___ var. Curtum Krieg.(図 III13)
   L 291;W 34. 産地 3.
 32.Pl. excersum (Turn.) Gutw.(図 III8)
   L 318;W 18. 産地 6.
 33.Pl. eugeneum (Turn) W. & G. S. West(図 III12)
   L 458 - 511;W 37. 産地 3.
 34.Pl. ingens Hinode(図 III11)
   L 557 - 690;W 50 - 57. 産地 6.
 35.Pl. nodosum (Bail.) Lund.(図 I23)
   L. 285;W 46. 産地 3,6.
 36.Pl. trabecula (Ehrenb.) N■g.(図 III9,10)
   L 324 - 651;W 26 - 40. 産地 3,6.
 37.____ var. maximum (Reinsch) Roll(図 II10)
   L 550 - 617;W 42 - 45. 産地 5,6.
 38.Pl. truncatum (Br■b.) N■g. var. farquharsonii (Roy) W. & G. S. West(図 II11)
   L 240;W 31. 産地 3.
 39.Pl. verrucosum (Bail.) Lund.(図 II12)
   L 388;W 40. 産地 6.
 40.Euastrum ansatum Ehrenb. var. dideltiforme Ducell.(図 II13)
   L 102;W 47;I 15. 産地 3,6.
 41.__ var. pyxidatum Delp.(図 II14)
   L 90;W 48;I 13. 産地 3.
 42.________ var. triporum Krieg.(図 III14)
   L 88;W 45;I 12. 産地 6.
 43.E. ceylanicum (W. & G. S. West) Krieg. var. ikegamii Hinode(図 IV5)
   L 73;W 64;I 15. 産地 6.
 44.E. denticulatum (kirchn.) Gay(図 I24)
   L 22-24;W 19- 20;I 6. 産地 5.
 45.E. didelta Ralfs var. bengalicum Lagerh.(図 II15)
   L 110;W 55;I 17. 産地 1,5.
 46.E. moebii (Borge) Scott & Presc. var. burmense (W. & G. S. West) Scott & Presc.(図 IV4)
   L 120 - 122;W 95 - 105;I 31 - 36.(日本新) 産地 6.
 47.E. oblongum (Grev.) Ralfs(図 III17)
   L 143;W 73;I 21. 産地 6.
 48.E. platycerum Reinsch(図 IV8)
   L 50;W 44;I 11. 産地 6.
 49.E. porrectum Borge var. japonicum Hinode(図 III16)
   L 49;W 37;I 10. 産地 6.
 50.E. pulchellum Br■b.(図III18)
   L 32;W 21;I 6. 産地 3.
 51.E. serratum Joshua(図 III20)
   L 52;W 31;I 9. 産地 6.
 52.E. sinuosum Lenorm.(図 III15)
   L 74;W 44;I 12. 産地 6.
 53.E. spinulosum Delp. var. vaasii Scott & Presc.(図 IV6)
   L 58;W 56;I 15. 産地 6.
 54.E. substellatum Nordst.(図 IV7)
   L 48;W 46:I 15.  産地 3.
 55.E. turgidum wall.(図 IV3)
 L 113;W 94;I 33.  産地 3.
 56.E. turneri W. West(図 III19)
   L 34;W 26;I 7. 産地 6.
 57.E. verrucosum Ehrenb. (図 IV1)
   L 92;W 79;I 21. 産地 3,6.
 58._________ _____ var. alatum Wolle(図 IV2)
   L 91;W 80;I 22. 産地 6.
 59.Micrasterias apiculata (Ehrenb.) Menegh.(図 IV10)
   L 230;W 179;I 83. 産地 5,6.
 60.M. thomasiana Arch. (図 IV9)
   L 191;W 171;I 27. 産地 1.
 61.________ _____ var. natata (Nordst.) Gr■nbl.(図V1)
   L 261;W 240;I 24. 産地 5,6.
 62.Actinotaenium trachypolum (W. & G. S. West) Teil.(図 III21)
   L 30;W 19;I 17. 産地 1.
 63.A. wollei (Gr■nbl.) Teil. (図 IV11)
   L 43;W 34;I 31. 産地 6.
 64.cosmarium auriculatum Reinsch var. subtruncatum Hinode(図V17)
   L 47;W 50;I 21. 産地 4.
 65.C. australe (Racib.) L■tkem.(図V4)
   L 73;W 43;I 38. 産地 6.
 66.C. binum. Nordst. (図V20)
   L 55;W 43;I 15. 産地 2,3,4,6.
 67.C. blyttii Wille(図V24)
   L 20;W 18;I 6. 産地 4
 68.C. decoratum W. & G. S. West(図V29)
   L 76;W 61;I 27. 産地 3,6.
 69.C. globosum Bulnh.(図 IV12)
   L 34;W 21;I 19. 産地 2.
 70.C. granatum Br■b.(図 IV12)
   L 21 - 27;W 15 - 21;I 5 - 6. 産地 2,3.
 71.C. hammeri Reinsch var. protuberans W. & G. S. West(図V11)
   L 25;W 21;I 7;T 13. 産地 4.
 72.C. laeve Rabenh. var. septentrionale Wille(図V3)
   L 22;W 14;I 4,5. 産地 6.
 73.C. lumdellii Delp. var. ellipticum W. & G. S. West(図V9)
   L 49;W 44;I 13. 産地 2.
 74.C. meneghinii Br■b.(図V2)
   L 22;W 14;I 5. 産地 2.
 75.C. norimbergense Reinsch(図 IV16)
   L 14;W 10;I 3,5. 産地 6.
 76.C. obsoletum (Hantzsch) Reinsch(図V13)
   L 37;W 50;I 20. 産地 4.
 77._______ _____ var. dorsitruncatiforme (Gutw.) Krieg.(図V15)
   L 69 - 70;W 73 - 79;I 39. (日本新) 産地 6.
 78._________ _____ var. sitvense Gutw. (図V14)
   L 73;W 73;I 37;T 40. 産地 6.
 79.C. obtusatum Schmidle(図V16)
   L 58;W 52;I 18. 産地 4,6.
 80.C. orthop1eurum Roy & Biss.(図V I3)
   L 80 - 91;W 86 - 89;I 24 - 27;T 37 - 45. 産地 6.
 81.C. pokornyanum (Grun.) West & G. S. West(図V8)
   L 24;W 16;I 5;T 9. 産地 6.
 82.C. portianum Arch.(図V I2)
   L 30 - 32;W 25 - 27;I 11;T 19. 産地 6.
 83.C. pseudobroomei Wolle(図V25)
   L 37;W 37;I 13. 産地 2,6.
 84.C. pseudomagnificum Hinode(図V28)
   L 85;W 64;I 24. 産地 3,6.
 85.C. punctulatum Br■b.(図V26)
   L 25;W 22;I 6. 産地 2.
 86._______ _______ var. seriatum Krieg.(図V27)
   L 29;W 25;I 9. 産地 6.
 87.C. quadratum Ralfs var. willei W. & G. S. West(図V5)
   L 58;W 30;I 21. 産地 6.
 88.C. quadrifarium Lund. f. hexasticha (Lund.) Nordst.(図V21)
   L49;W 34;I 14. 産地1.
 89.C. quadrum Lund. var. minus Nordst.(図V I1)
   L 50;W 40;I 15. 産地 4.
 90.C. regnesi Reinsch (図V10)
   L 11;W 11;I 4. 産地 2.
 91.C. subcostatum Nordst. (図V22)
   L 32;W 29;I 10. 産地 6.
 92._________ _____ var. beckii (Gutw.) W. & G. S. West(図V30)
   L 27;W 25;I 7. 産地 6.
 93.C. subdanicum W. West(図V23)
   L 19;W 16;I 4;T 11. 産地 6.
 94.C. sublateriundatum W. & G. S. West(図V12)
   L 38;W 36;I 12. 産地 2.
 95.C. subnobile Hinode(図V31)
   L 21;W 18;I 5. 産地 2.
 96.C. subrectangulare Gutw.(図V6)
   L 34;W 29;I 8. 産地 6.
 97.C. subtrapezicum Hinode(図VI4)
   L 71 - 78;W 76 - 86;I 22 - 24. 産地 3,6
 98.C. subtumidum Nordst.(図IV15)
   L 31;W 25;I 9. 産地 4.
 99.C. turpinii Br■b. var. eximium W. & G. S. West(図V19)
   L 40;W 32;I 10. 産地 6.
100._________ ____ var. podolicum Gutw.(図V18)
   L 58 - 61;W 49 - 50;I 13 - 15;T 28. 産地 5.
101.C. venustum Br■b. f. minus Wille(図V7)
   L 25;W 19;I 5.産地6.
102.Xanthidium raciborskii Gutw.(図VI5)
   L ssp 58,csp 63;W ssp 53,csp 58;I 21;T 35. 産地 6.
103.Staurodesmus mucronatus (Ralfs) Croasd.(図VI6)
   L 19;W ssp 16,csp 21;I 6. 産地 2.
104.Stauratrum chaetopus Hinode(図VI12)
   L spr 16,cpr 40;W spr 11,cpr 46;I 4. 産地 2.
105.St. crenulatum (N■g.) Delp.(図VI10)
   L 31;W cpr 43;I 8. 産地 6.
106.St. hexacerum (Ehrenb.) Wittr.(図VI9)
   L 38;W cpr 36;I 8. 産地 6.
107.St. paradoxum Meyen(図VI8)
   L spr 22;W spr 12,cpr 34;I 5. 産地 2.
108.St. punctulatum Br■b.(図VI11)
   L 21 - 29;W 22 - 31;I 7 - 9. 産地 3,4,6.
109.St. zahlbruckneri Lutkem.(図VI7).
   L 113 - 117;W 86 - 91;I 35 - 38. 産地6.
110.Desmidium baileyi (Ralfs) Nordst. f. tetragonum Nordst.(図VI13)
   L 18;W 28. 産地6.
111.D. swartzii Ag.(図VI14)
   L 16 - 18;W 27 - 28;I 20. 産地6.
112.__________ _____ var. amblyodon (Itz.) Rabenh.(図VI15)
   L 17;W 30;I 23. (日本新) 産地6.

図の説明
図I
2 - 5, 7 - 23 : ×350 ; 1, 6, 24 : ×550
1.Spirotaenia condensata Breb.
2.Netrium digitus (Ehrenb.) Itzigs. & Rothe
3._______ ______ var. rectum (Turn.) Krieg.
4.Gonatozygon kinahani (Arch.) Rabenh.
5.G. montaenium De Bary
6.Penium cylindrus (Ehrenb.) Br■b.
7.P. spirostriolatum Barker
8.Closterium navicula (Breb.) L■tkem.
9.Cl. libellula Focke var. intermedium (Roy & Biss.) G.S. West
10.Cl. leibleinii K■tz.
11.Cl._moniliferum (Bory) Ehrenb.
12.Cl. ehrenbergii Menegh.
13.Cl. parvulum N■g.
14.Cl. calosporum Wittr.
15.Cl. dianae Ehrenb. var. brevius (Wittr.) Petkoff
16.Cl. tumidum Johus.
17.18.Cl cynthia De Not.
19.Cl. venus K■tz.
20.________ ______ var. incurvum (Br■b.) Krieg.
21.Cl. praelongum Br■b..var. porosum (Gutw.) Krieg.
22.Pleurotaenium ehrenbergii (Br■b.) De Bary
23.Pl. nodosum (Bail. ) Lund.
24.Euastrum denticulatum (Kirchn.) Gay
図II
4:×170 ; 1, 2, 5, 7, 8, 10-12 : ×350 ; 3, 6, 9, 13-15 : × 550
1.Closterium lunula (M■ll.) Nitzsch
2 , 3.Cl. acerosum (Schrank) Ehrenb.
4-6._______________ var. elongatum Breb.
7.Cl. pseudolunula Borge
8 , 9.Cl. siliqua West & G. S. West var. turgidurn Hinode
10 , P1.trabecula (Ehremb.) N■g. var. maximum (Reinsch) Roll
11.Pl. truncatum (Br■b.) N■g var. farquharsonii (Roy) W. & G. S. West
12.Pl. verrucosum (Bail) Lund.
13.Euastrum ansatum Ehrenb. var. dideltiforme Ducell.
14.______________ var. pyxidatum Delp.
15.E. didlta Ralfs var. bengalicum Lagerh.
図III
1, 3 , 5, 7- 13 ×350 ; 2, 4, 6, 14-21 : ×550
1, 2.Closterium striolatum Ehrenb.
3, 4._____ ____var. subtruncatum (W. & G. S. West) Krieg.
5, 6.Cl. attenuatum Ralfs Ehrenb.
7.Cl. intermedium Ralfs
8.Pleurotaenium excersum (Turn.) Gutw.
9, 10.Pl. trabecula (Ehrenb.) N■g.
11.Pl.ingens Hinode
12.Pl. eugeneum (Turn.) W. & G. S. West
13.Pl. ehrenbergii (Br■b.) De Bary var. curtum Krieg.
14.Euastrum ansatum Ehrenb. var. triporum Krieg.
15.E. sinuosum Lenorm.
16.E. porrectum Borge var. japonicum Hinode
17.E. oblongum Br■b.
18.E. pulchellum Br■b.
19.E. turnerii W. West
20.E. serratum Joshua
図IV
9, 10 : ×350 : 他 ×550
1.Euastrum Verrucosum Ehrenb.
2.________ _____ var. alatum Welle
3.E. turgidum Wall.
4.E. moebii (Borge) Scott & Presc. var. burmense (W. & G. S. West) Scott & Presc.
5.E. ceylanicum (W. & G. S. West) Krieg. var. ikegamii
Hinode
6.E. spinulosum Delp. var. vaasii Scott & Presc.
7.E. substellatum Nordst.
8.E. platycerum Reinsch
9.Micrasterias thomasiana Arch.
10.M. apiculata (Ehrenb.) Menegh.
11.Actinotaenium wollei (Gronbl.) Teil.
12.Cosmarium globosum Bulnh.
13,C. granatum Br■b.
14.______ _____ f.
15.C. subtumidum Nordst.
16.C. norimbergense Reinsch
図V
1 : ×350 : 他 ×550
1.Micrasterias thomasiana Arch. var. notata (Nordst.) Gronbl.
2.Cosmarium meneghinhi Br■b.
3.C. laeve Rabenh. var. septentrionale Wille
4.C. australe (Racib. ) Lutkem.
5.C. quadratum Ralfs var. Willei W. & G. S. West
6.C. subrectangulare Gutw.
7.C. venustum Br■b. f. minus Wille
8. C. pokornyanum (Grun.) W. & G. S. West
9.C. lundellii Delp. var. ellipticum W. West
10.C. regnesii Reinsch
11.C. hammeri Reinsch var. protuberans W. & G. S. West
12.C. sublateriundatum W. & G. S. West
13.C. obsoletum (Hantzsch) Reinsch
14.________ _____ var. sitvense Gutw.
15.__________ var. dorsitruncatiforme (Gutw.) Krieg.
16.C. obtusatum Schmidle
17.C. auriculatum Reinsch var. subtruncatum Hinode
18.C. turpinii Br■b. var. podolicum Gutw.
19._________ var. eximium W. & G. S. West
20.C. binum Nordst.
21.C. quadrifarium Lund. f. hexasticha (Lund.) Nordst.
22.C. subcostatum Nordst.
23.C. subdanicum W. West
24.C. blyttii Wille
25.C. pseudobroomei Wolle
26.C. punctulatum Br■b.
27._________ var. seriatum Krieg.
28.C. pseudomagnificum Hinode
29.C. decoratum W. & G. S. West
30.C. subcostatum Nordst. var. beckii (Gutw.) W. & G. S. West
31.C. subnobile Hinode
図VI
すべて ×550
1.Cosmarium quadrum Lund. var. minus Nordst.
2.C. portianum Arch.
3.C. orthopleurum Roy & Biss.
4.C. subtrapezicum Hinode
5.Xanthidium raciborskii Gutw.
6. Staurodesmus mucronatus (Ralfs) Teil.
7.Staurastrum zahlbruckneri L■tkem.
8.St. paradoxum Meyen
9.St. hexacerum (Ehrenb.) Wittr.
10.St. gracile Ralfs
11.St. punctulatum Br■b.
12.St. chaetopus Hinode
13.Desmidium baileyi (Ralis) Nordst. f. tetragonum Nordst.
14.D. swartzii Ag.
15.______ ______ var. amblyodon (Itz.) Rabaenh.

 

図1

図2

図3

図4

図5

図6


徳島県立図書館