山城町は、徳島県の西端にあって、愛媛県および高知県と境する。けわしい四国山脈の中央部に位置し、東は吉野川が四国山脈を横断して浸食、下刻が進んでできた峡谷が境界線となり、この峡谷には有名な大歩危、小歩危がある。このため、山城町は全地域がけわしい山岳によって占められ、平地はほとんど存在しない。従って藻類の繁殖に好適な地形は全く見られない。ただ細い谷間の両側に、はりついたように水田が開かれ、所所に潅水のための側溝がくっついている。 これらが唯一の淡水藻の産地で、こうした水田も僅かに平野附近や相川、大和川の近辺に帯状にのびているに過ぎない。わたしはこれらの水田やその側溝のある地帯をつぶさに歩いて、かなりの数の資料を採集した。採集はできるだけ淡水藻が多く見られると思われるような場所を選んで行なったけれども、鏡検の結果、山城町のチリモフロラは、個体数、種類数とも乏しく、貧困であることが分った。検出し得た種類数は全部で、14属、50種、21変種、合計71種類にすぎなかった。新しい種や変種、又は日本新産は全然見られなかった。このうち比較的興味ありと見られるものは、次のようなものだろう。 Penium
margaritaceum (Ehrenb.) Breb. var. annulare Hinode Closterium
siliqua W. & G. S. West var. turgidum Hinode Euastrum
binale (Turp.) Ehrenb. var. curtum (W. &mG. S. West) Krieg.
Cosmarium pachydermum Lund. var. heptagonum Groe
nbl. 採集した場所は次の通りである。 1.平野付近の水田中 2.相川近傍の水田中 3.大和川近傍の水田および側溝中。 種類数は貧弱ではあるが、本県の山岳地帯の水田フロラの1事例として見るならば、この調査もいささか意義があるのではなかろうか。 各種類の大きさを示す略字の意味は次の通りである。 L=細胞の長さ、M=細胞の幅、T=細胞の厚さ、I=峡部の幅、Wb=半細胞の底部の幅、wap=半細胞の頂部の幅、長さの単位はすべてμ。 1.Spirotaenia
condensata Br■b.(図I,1) L 137;M 19. 2.Netrium digitus (Ehrenb.)
Itzigs. & Rothe.(図I,2) L 252 - 277;W 63. 3.Gonatuzygon
monotaenium De Bary.(図I,3) L 147 - 210;W 10 - 13. 4.Penium
cylindrus (Ehrenb.) Br■b.(図I,4) L 40 - 43;W 16. 5.P.
margaritaceum (Ehrenb.) Br■b.(図I,5) L 215;W 22. 6. var.
annulare Hinode.(図I,6) L 117;W
18. 1969年、阿南市福井町の湿田から見出した変種で、その後愛媛県三坂峠からも少数の個体が見られた。稀産種で大和川の水田側溝からただ1個体のみ観察した。 7.p
spirostriulatum Barker.(図I,7) L 197;W 24. 8.Closterium
(Schrank) Ehrenb. var. minus Hantzsch(図I,14) L 260;W
34. 9.Cl. acutum Breb.(図I,8) L 151;W 7. 10.Cl.
attenuatum Ebrenb.(図II,3) L 493;W 35. 11.Cl. cornu
Ehrenb,(I,9) L 163 - 252;W 9 - 12. 12.Cl. cynthia De
Not.(図I,18) L 86;W 13. 13.Cl. littolare
Gay.(図I,13). L 162;W 16. 14.Cl. moniliferum (Bory)
Ehrenb.(図II,4) L 260;W 38. 15.Cl. navicula (Breb.)
Luetkem.(図I,19) L 32;W 11. 16.Cl. praelongum
Br■b.(図I,16) L 505 - 528;W 19. 17.―――var. brevius
Nordst.(図I,17) L 258;W 13. 18.Cl. siliqua W. & G. S.
West var. turgidum Hinode(図I,15) L 345;W
50. 黒沢で発見された変種で,湿原性のものかと考えられる。 19.Cl. striolatum
Ehrenb.(図II,1,2) L 215;W 30. 20.Cl. tumidum
Johns.(図I,12) L 84 - 105;W 13 - 14. 21.Cl. venus
Kuetz.(図I,10) L 65;W 10. 22.―――― var. incurvum (Br■b.)
Krieg.(図I,11) L 30 - 46;W 9. 23.Pleurotaenium ehrenbergii
(Br■b.) De Bary.(図II,5) L 338;wb 36;Wap 22. 24.Pl.
trabecula (Ehrenb.) Naeg.(図II,6) L 418 - 430;Wb 30 - 33,Wap 20 -
22. 25.―――― var. elongatum Cedergren.(図II,7) L 732 - 798;Wb
41,Wap 25. 26.―――var. maximum (Reinsch) Roll.(図II,8) L
532;Wb 47. 27.Pl. verrucosum (Bail.) Lund.(図II,9) L 398;Wb
40,Wap 23. 28.Euastrum ansatum Ehrenb. var. triporum
Krieg.(図II,14) L 77;W 43;I
13. 本県の水田中では広く分布し、至る所で見出される。 29.E. binale (Turp.) Ehrenb.
var. curtum (W. & G.S. West) Krieg.(図II,17) L 14;W 12;I
3. わが国では、広島県宮島から始めて報告されたが、細胞の大きさが小さく、見られた個体数が少なく詳しい吟味ができなかったので、やや疑問のものである。 30.E.
ceylanicum (W. & G. S. West) Krieg. var. ikegamii
Hinode.(図II,18) L 77;W 71;I 16;T 43. 31.E. denticulatum
(Kirchn.) Gay.(図I,10) L 22.W 17;I 5. 32.E. oblongum (Grev.)
Ralfs.(図III,1) L 140;W 45;I 24. 33.E. platycerum
Reinsch.(図II,15) L 53;W 47;I 13;T 25. 34.E. porrectum Borge
var. japonicum Hinode.(図II,13) L 41;W 53;I 10. 35.E.
sinuosum Lenorm.(図II,12) L 59;W 34;I 9. 36.E. spinulosum
Delp. var. vaasii Scott & presc.(図II,16) L 62;W 56;I
13. 37.L. turneri W. West(図II,11) L 37;W 26;I
8. 38.E. verrucosum Ehrenb.(図III,2) L 84;W 74;I
19. 39.Micrasterias apiculata (Ehrenb.) Menegh.(図III,3) L
229 - 237;W 172 - 188;I 34 - 37. 40.Actinotaenium cucurbita
(Br■b.) Teil.(図III,4) L 35;W 19. 41.――― var. attenuatum
Ehrenb.(図III,5) L 31;W 18. 42.Ac. turgidum (Breb.)
Teil.(図III,17) L 178;W 53;I 34. 43.Ac. wollei (Groenbl.)
Teil.(図III,6) L 28;W 18. 44.Cosmarium binum
Nordst.(図IV,5) L 55;W 44;I 15. 45.C. connatum
Br■b.(図III,14) L 71;W 57;I 51. 46.C. decoratum W. & G.
West(図IV,3) L 77 - 81;W 56 - 65;I 24 - 26. 47.C. hammeri
Reinsch var. protuberans W. & G.S. West.(図III,12) L 25;W 23;I
6. 48.C. lundellii Delp. var. circulare Krieg.(図III,16) L
52 - 56;W44 - 47;I 24 - 26. 49.―― var. ellipticum W.
West.(図III,15) L 65;W 56;I 24. 50.C. maculatum
Turner(図IV,1) L 127;W 68;I 46. 51.C. meneghinii
Breb.(図III,10) L 20;W 13;I 3. 52.C. obsoletum (Hantzsch)
Reinsch.(図III,8) L 41;W 55;I 21. 53.―― var. sitvense
Gutw.(図III,9) L 65;W 68;I 37. 54.orthopleurum Roy &
Biss.(図IV,2) L 87;W 91;I 29. 55.C. pachydermum Lund. var.
heptagonum Broenbl.(図III,13) L 90;W 72;I
28. 稀産種で四国では愛媛県玉川町で1回見られたほか、どこからも知られていない。 56.C. pseudobroomei
Wolle.(図IV,9) L 35;W 34;I 9. 57.C. subcostatum Nordst. var.
beckii (Gutw.) W. & G. S. West(図IV,8) L 25;W 22;I
6. 58.C. subprotumidum Nordst. var. gregoryi (Roy & Biss.) W.
& G. S. West.(図IV,7) L 24;W 21;I 6. 59.C.
subrectangulare (Gutw.) Luetkem.(図III,11) L 32;W 26;I
9. 60.C. subspeciosum Nordst.(図IV,6) L 59;W 45;I
15. 61.C. turpinii Br■b. var. podolicum Gutw.(図IV,4) L
56;W46;I 13. 62.C. westii Bernard(図III,7) L
71;W44. 63.Staurodesmus mucronatus (Ralfs) Croasd.(図IV,10) L
30;W33;I 7. 64.Std. dickiei (Ralfs) Lillisr.(図IV,11) L
32;W35;I 7. 65.Staurastrum crenulatum (Naeg.)
Delp.(図IV,12) L 32;W26;I 6. 66.St. muticum
Br■b.(図IV,13) L29;W29;I 12. 67.St. orbiculare Ralfs var.
subanglatum Messik. (図IV,14) L 28;W25;I 7. 68.St.
punctulatum Br■b. var. striatum W. & G. S. West(図IV,15) L
24;W24;I 7. 69.Desmidium aptogonum Br■b.(図IV.16) L 15;W
31. 70.D. swartzii Ag.(図IV,17) L 17;W
31. 71.Hyalotheca dissiliens (Sm.) Br■b.(図IV,18) L 15;W
27. 図説明 図 I 1,3,4,6 - 13 17 - 19×430;2,5,14 -
16×270. 1.Spirotaenia condensata Br■b. 2.Netrium digitus (Ehrenb.)
Itzigs. & Rothe. 3.Gonatozugon monotaenium De Bary. 4.Penium
cylindrus (Ehrenb.) Breb. 5.P. margaritaceum (Ehrenb.) Breb. 6.――
var. annulare Hinode. 7.P. spirostriolatum Barker. 8.Closterium
acutum Br■b. 9.Cl. cornu Fhrenb. 10.Cl. venus Kuetz. 11.――― var.
incurvum (Br■b.) Krieg. 12.Cl. tumidum Johns. 13.Cl. littolare
Gay. 14.Cl. acerosum (Schrank) Fhrenb. var. minus Hantzsch. 15.Cl.
siliqua W. & G. S. West var. turgidnm Hinode. 16.Cl. praelongum
Br■b. 17.―――― var. brevius Nordst. 18.Cl. cynthia De Not. 19.Cl.
navicula (Br■b.) Luetkem. 図 II 2,10 - 18×430;1,3 - 9×270 1,2.
Closterium striolatum Ehrenb. 3.Cl. attenuatum Ehrenb. 4.Cl.
monilifurum (Bory) Ehrenb. 5.Pleurotaeninm ehrenbergii (Breb.) De
Bary. 6.Pl. trabecula (Ehrenb.) Naeg. 7.――― var. elongatum
Cedergren. 8.―――var. maximum (Reinsch) Roll, 9.Pl. verrucosum
(Bail.) Lund. 10.Euastrum denticulatum (Kirchn.) Gay. 11.E. turneri
W. West. 12.E. sinuosum Lenorm. 13.E. porrectum Borge var. Japonicum
Hinode. 14.E. ansatum Ehrenb. var. triporum Krieg. 15.E. platycerum
Reinsch. 16.E. spinulosum Delp. var. vaasii Scott & Presc. 17.E.
binale (Turp.) Ehrenb. var. curtum (W. & G. S. West) Krieg. 18.E.
ceylanicum (W. & G. D. West) Krieg. var. ikegamii
Hinode. 図 III 全図×430 1.Euastrum oblongum (Grev.) Ralfs. 2.E.
verrucosum Ehrenb. 3.Micrasterias apiculata (Ehrenb.)
Menegh. 4.Actinotaenium cucurbita (Br■b.) Teil. 5.―――― var.
attenuatum (G. S. West) Teil. 6.Ac. wollei (Groenbl,)
Teil. 7.Cosmarium westii Bernard. 8.C. obsoletum (Hantzsch)
Reinsch. 9.――― var. sitvense Gutw. 10.C. meneghinii Breb. 11.C.
subrectangulare (Gutw,) Luetkem. 12.C. hammerii Reinsch var.
protuberans W. & G. S. West. 13.C. pachydermum Lund. var.
heptagonum Groenbl. 14.C. counatum Breb. 15.C. lundellii Delp. var.
ellipticum W. West. 16.―― var. circulare Krieg. 17.Actinotaenium
turgidum (Br■b.) Teil. 図 IV 全図×430 1.Cosmarium maculatum
Turn. 2.C. orthopleurum Roy & Biss. 3.C. decoratum W. & G.
S. West. 4.C. turpinii Breb. var. podolicum Gutw. 5.C. binum
Nordst. 6.C. subspeciosum Nordst. 7.C. subprotumidum Nordst. var.
gregryi (Roy & Biss,) W. & G. S. West. 8.C. subcostatum Nordst.
var. beckii (Gutw,) W. & G. S. West. 9.C. pseudobroomei
Wolle 10.Staurodesmus mucronatus (Ralfs) Croasd. 11.Std dikiei
(Ralfs) Lillier 12.Staurastrum crenulatum (Naeg.) Delp. 13.St.
muticum Br■b. 14.St. orbiculare Ralfs var. subangulatum
Messik. 15.St. punctulatum Br■b. var. striatum W. & G. S.
West. 16.Desmidium aptogonum Br■b. 17.D. swartzii
Ag. 18.Hyalotheca dissiliens (Sm.) Bred.
図1 図2 図3 図4 |