市場町は香川県との県境に接し、阿讃山脈の南斜面に位置し、南半分は河岸段丘や扇状地の上に発達した水田地帯で、灌漑用の小さな溜池が夥しく散在していて、淡水藻の好適な産地となっているようである。しかしこれらの溜池は灌漑を効果的にするため、浚渫し、除草し、また改修し、絶えず人工が加えられているので、藻類は特定の単細胞緑藻や珪藻類に限られていて、チリモ類はほとんどその姿を見ない。平坦地帯の池はそのようなものが全部で大いに失望したが、山麓地帯の池には多くの浮葉植物等が繁茂したものがあって、思いがけない珍種が見られ興味をそそられた。その顕著なものとして北谷の俗に弁天池と呼ばれているものは一面にヒシが蔽っていて、いくつもの日本新産が見られた。 市場町のチリモフロラを概観すると、種類の数は比較的乏しい方であるが、他地域のそれに比して非常に特異的である。まず第一に出現する属が少数である。ほとんどの種類は、Closterium,
Cosmarium, Staurastrum の3属に含まれているもので、EuastrumやMicrasterias
属はその姿が全く見られない。第二に他の一般の地域には甚だ普通で多数の個体が出現するのに、市場町ではその姿を全く見ないものがいくつもある。その例としては、Netrium
digitus, Penium spirostriolatum, Cosmarium sitvense, Hyalotheca dissiliens
等があげられよう。第三に、当地域には湿原性のものが全く見当らないことである。阿讃山脈地域には湿原性の地帯が全然存在しなかったためと考えられる。これが本県中部、西部の山岳地帯とそのフロラを著しく異にする所以といえようか。こうした微細な藻類の分布状態から各地のフロラの構成の要素に関して何らかの指示を得ることができるのではあるまいか。 今回の調査で同定し得た種類の総数は7属、47種、27変種、1品種、合計75種類という少数である。この外に出現頻度が極めて少なかったために同定し得なかったものが少数ある。 採集は各地で相当数行なったが、チリモの姿の見られなかったものは除いて、本報告に掲げたものは下記のとおりである。 1.市場小学校東の池 2.白坂の溜池 3.新ノ池の水田 4.切幡の小池 5.切幡寺山麓の観音池 6.源田池 7.古田の小池 8.原渕の山麓の池 9.北谷の小池(通称弁天池) 10.北原の小池 11.土居に点在する小池 12.東原の小池 13.新道池 14.八坂神社東の池 細胞の大きさは、次の略字で示す。単位はすベてμである。L細胞の長さ、W細胞の幅、I峡部の幅、T細胞の厚さ。 本部告書には1新種、2新変種が含まれているが、それについては後日「ヒコビア」誌にその記載を発表する予定である。 1.Gonatozygon
kinahani (Arch.) Rabenh.(図I,1) ただ1個体見られたのみ。 L 207,W
13. 産地 9 2.Penium margaritaceum (Ehrenb.) Breb.(図I,2) 甚だ稀である。 L
131,W 28. 産地 9 3.Closterium acerosum (Schrank) Ehrenb.(図II,1,2) L
545,W 43. 産地 11 4.Cl. acutum Breb.(図I,3) L 164,W 9. 産地 14 5.Cl.
attenatum Ehrenb.(図II,3,4) L 428,W 37. 産地 9 6.Cl. Calosporum
Wittr.var.maius W.et G.S.West(図I,13) L 131-134,W 15-16. 産地 9 7.Cl.
dianae Ehrenb. var. brevius (Wittr.) Petkoff(図I,12) L 106,W
18. 産地 9 8.Cl. leibleinii Kuetz.(図I,14) L 161-172,W
22-28. 産地 1,9,10 9.−−− var. recurvatum W. et G. S. West(図I,15) L
171,W 30. 産地 3 10.Cl. littorale Gay(図I,7) L 150,W
13. 産地 3 11.Cl. moniliferum (Bory) Ehrenb.(図I,16) 市場町では稀である。 L
214,W 33. 産地 14 12.Cl. parvulum Naeg.(図I,9,) L 83-119,W
12-13. 産地 1,9,13 13.−−− var. angustissimum Hinode(図I,11) L
107-110,W 6-6.5 産地 9 14.−−− var. angustum W. et G. S.
West(図I,10)10 L 53-113,W 7-10. 産地 1,9 15.Cl. praelongum Breb. var.
brevius Nordst(図I,17) L 308,W 20. 産地 9 16.Cl. pritchardianum
Arch.(図II,5,6) L 489,W 41. 産地 4 17.Cl. tumidulm
Gay(図I,4) 四国では最初の報告である。 L 60,W 12. 産地 10 18.Cl. tumidum
Johns.(図I,8) やや大形のものであった。 L 165,W 25. 産地 9 19.Cl. venus
Kuetz.(図I,5) 本町ではいたるところで見られた。 L 76-83,W
11-12 産地 1,2,3,4,5,8,9,10,13,14 20.−−− var. incurvum (Breb.)
Krieg.(図I,6) L 59-68,W 12-13. 産地 1,2,9 21.Pleurotaenium trbecula
(Ehrenb.) Naeg. var. rectum (Delp.) W. et G. S.
West(図II,7) 1個体のみしか見られなかった。 L 290,W 28. 産地 9 22.Cosmarium
angulosum Breb.(図II,25) L 25,W 23,I 7. 産地 1,2,7,9,10 23.−−− var.
concinnum (Rabenh.) W. et G. S. West(図II,26) L l6-19,W 13-14,I 4,T
9. 産地 2,9 24.C. asymmetricum
Rich(図II,36,37)日本新 甚だ特異な形態をした種類で、1935年、リッチが西アフリカのローデシヤとトランスバールで発見以来、世界の何処からも見出されていない。ところが、私は終戦直後の頃、徳島市の渋野の池で観察したことがあるので、本県では他地域からも見られると思う。 L
16-18,W 13-14,I 4,T 9. 産地 9 25.C. awaense Hinode 新種(図III, 15,
16) L 32-34,W 27-28,I 11-13,T 9. 産地 9 26.C. beckii
Wille(図III,18) 小形で、中央部のか粒の配列が少しく異っている。 L 20,W 17,I
6. 産地 9 27.C. binum Nordst. (図III,10) 広く分布していて、至る所でみられる。 L
52-56,W 38-43,I 13-15. 産地 8 28.C. contractum Kirchn. (図II,22) L
24,W 19,I 6,T 12. 産地 1,9 29.−−− varl. ellipsoideum (Elfv.) W. et G. S.
West (図II,23) L 22,W 15,I 6,T 7. 産地 1 30.C. depressum (Naeg.)
Lund. var. minutum Heimeri (図III,1) L 21,W 21,I 6,T 12. 産地 9 31.C.
dispersum Johns. var. truncatum (W. et G. S. West ) Krieg. et
Gerl.(図III,11,12)日本新 1907年ウェスト父子がビルマから報告して以来、世界のどこからもしられていない。ウェストの記載に比して緑辺の波状切れ込みがかなり明瞭になっている。 L
40,W 40,I 14,T 20. 産地 9 32.C. garelitum Nordst. var. retusum G. S.
West(図II,14)日本新 東アフリカ以外からは知られていない。 L 27,W 23,I 7. 産地 1 33.C.
granatum Breb.(図II,15,16) L 23,W 16,I 4. 産地 7 34.−−− var. angustum
Hinode 新変種 (図II,19,20) L 22,W 13,I 4,T 9. 産地 8 35.−−− var.
deltoideum Hinode 新変種 (図II,17,18) L 37-43, W 27-29,I 9,T
16. 産地 2,10,14 36.−−− var. nordstedtii Hansg.(図II,21)日本新 L 24,W
18,I 6. 産地 1 37.C. hammeri Reinsch(図II,11) L 25,W 20,I 6,T
15. 産地 9 38.C. humile (Gay) Nordst.(図III,7) L 15,W 15,I
4. 産地 9 39.C. impressulum Elfv.(図II,31) L 22-30,W 15-23,I
4-6. 産地 2,1,8,9 40.−−−var. crenulatum (Naeg.) Krieg. et
Gerl(図II,32) L 27,W 23,I 6. 産地 2 41.C. lundellii Delp.var.
ellipticum West(図II,10) L 53,W 46,I 12. 産地 9 42.C. meneghinii
Breb.(図II,24) L 20-25,W 16-19,I 4-6. 産地 1, 9 43.C. minimum W. et
G. S. West var. subrotundatum W. et G. S. West(図II,35) L 12-13,W
12-13,I 3. 44.C. moniliforme (Turp.) Ralfs (図III,2) L 38,W 21,I
7. 産地 9 45.−−− var. elongatum W. et G. S. West(図III,3) L 34-41,W
17-20,I 11-14. 産地 9 46.C. nitidulum De Not.(図II,13) L 29-32,W
22-26,I 8-10. 産地 1,8 47.C. obtusatum Schmidle(図III,4) L 55-56,W
48-50,I 26-27. 産地 1,2,14 48.C. pachydermum Lund.(図II,8 ) L 75-77,W
59,I 26-27. 産地 2 49.−−− var. minus Nordst.(図II,9)日本新 L45,W 33,I
12. 産地 9 50.C. portianum Arch.(図III,8) L 27,W 21,I
8. 産地 1,9 51.C. punctulatum Breb.(図III,13 ) L 32,W 31,I
10. 産地 9 52.C. quadratulum (Gay) De Toni var. a applanatum Ins. et
Krieg.(図II,34)日本新 この藻はヨーロッパ以外からは見出されていない。 L 15,W 15,I
4. 産地 9 53.C. quadrum Lund. var. minus Nordst(図III,6) L 43-46,W
41-49,I 14-18. 産地 9 54.C. regnellii Wille(図II,33) L 20-22,W
17-18,I 6. 産地1,9 55.C. retusum (Perty) Rabenh.(図III,14) L 31,W
26,I 10. 産地 9 56.C. sexangulare Lund.(図II,27) L 27,W 21,I
10 産地 1 57.−−− f. minima Nordst.(図II,28) L 16,W 12,I
4. 産地 3 58.C. subcostatum Nordst.(図III,9) L 31-41,W 26-34,I
7-10. 産地 2,7,10,13 59 C. subgranatum (Nordst.) Luetkem.(図II,30) L
34,W 23,I 9. 産地 2,14 60.C. subprotumidum Nordst.(図III,17) L 25,W
23,I 9 産地 10,13 61.C. subtumidum Nordst.(図II,12) L 28-31,W 22-25,I
6-9. 産地 1,9,10,11 62.C. variolatum Lund. var. rotundatum (Krieg.)
Messik.(図II,29) L 25-33,W 22-25,I 6-9. 産地 1,4 63. C. visbyense
Groenbl.(図III,5) L 44,W 34,I 10 産地 1, 9 64.Sraurodesmus apiculatus
(Breb.) Teil.(図III,20) L 25,W 23,I 7. 産地 9 65.Std. corniculatus
(Lund.) Teil.(図III,21) L 30,W 22,I 5. 産地 9 66.Std. cuspidatus
(Breb.) Teil.(図III,19) L 25,W 29,I 5. 産地 9 67.Staurastrum
crenulatum (Naeg.) Arch.(図III,29) L 26,W 29,I 7. 産地 9 68.St.
denticulatum (Naeg.) Arch.(図III,26)日本新 L 31,W 28,I 10. 産地 9 69.St.
distentum Wolle (図III,28) L 28,W 35,I 12. 産地 9 70.St. manfeldtii
Delp.(図III,30) L 40,,W 46,I 12. 産地 9 71.St. muticum
Breb.(図III,24) L 28,W 35,I 12. 産地 9 72.St.orbiculare Ralfs var.
depressum Roy et Biss.(図III,22) L 20-25,W 22-25,I 7. 産地1,13 73.−−−
var. ralfsii W. et G. S. West(図III,23 ) L 34,W 24,I 7. 産地 9 74.St.
paradoxum Meyen var. parvum West(図III,25) L 21,W 24,I
5. 産地 9 75.St. simonyi Heimerl(図III,27) L 27,W 24,I
8. 産地 9
図1
図2
図3
図版説明 I 全図 × 430 1.Gonatozygon kinahani (Arch.)
Rabenh. 2.Penium margaritaceum (Ehrenb.) Breb. 3.Closterium acutum
Breb. 4.Cl. tumidulum Gay 5 Cl. venus Kuetz. 6.−−− var. incurvum
(Breb.) Krieg. 7.Cl. littolare Gay 8.Cl. tumidum Johns. 9.Cl.
parvulum Naeg. 10.Cl. −−− var. angustum W. et G. S. West 11.−−− var.
angustissimum Hinode 12.Cl. dianae Ehrenb. var. brevius (Wittr.)
Petkoff 13.Cl. calosporum Wittr. var. maius W. et G. S. West 14.Cl.
leibleinii Kuetz. 15.−−− var. recurvatum W. et G. S. West 16.Cl.
moniliferum (Bory ) Ehrenb. 17.Cl. praelongum Breb. var. brevius
Nordst.
II 1,3,5
× 270 ;20, 35, 37 × 570 ;他全 × 430 1,2.Closterium acerosum (Sehrank)
Ehrenb. 3,4.Cl. attenuatum Ehrenb. 5,6.Cl. pritchardianum
Arch. 7.Pleurotaenium trabecula (Ehrenb.) Naeg. var. rectum
(Delp.) W. et G. S. West 8.Cosmarium pachydermum
Lund. 9.−−− var. minus Nordst. 10.C. lundellii Delp.
var. ellipticum West 11.C. hammeri Reinsch 12.C.
subtumidum Nordst. 13.C. nitidulum De Not. 14.C.
garelitum Nordst. var. retusum G. S. West 15,16.C. granatum
Breb. 17,18.−−− var. deltoides Hinode 19,20.−−− var. angustum
Hinode 21.−−− var. nordstedtii Hansg. 22.C. contractum
Kirchn. 23.−−− var. ellipsoideum (Elfv.) W. et G. S. West 24.C.
meneghinii Breb. 25.C. angulosum Breb. 26.−−− var. concinnum
(Rabenh.) W. et G. S. West 27.C. sexangulare Lund. 28.−−− f. minimum
Nordst. 29.C. variolatum Lund. var. rotundatum (Krieg.)
Messik. 30.C. subgranatum (Nordst.) Luetkem. 31.C. impressulum
Elfv. 32.−−− var. crenulatum (Naeg.) Krieg. et Gerl. 33.C. regnellii
Wille 34.C. quadratulum (Gay) De Toni var. applanatum Ins. et
Krieg. 35.C. minimum W. et G. S. West var. subrotundatum W. et G. S.
West 36,37.C. asymmetricum Rich
III 全図
× 430 1.Cosmarium depressum (Naeg.) Lund. var. minutum Heimerl 2.C.
moniliforme (Turp.) Ralfs 3.−−− var. elongatum W. et G. S. West 4.C.
obtusatum Schmidle 5.C. visbyense Groenbl. 6.C. quadratulum Lund.
var. minus Nordst. 7.C. humile (Gay) Nordst. 8.C. portianum
Arch. 9.C. subcostatum Nordst. 10.C. binum Nordst. 11,12.C.
dispersum Johns. var. truncatum (W. et G. S. West) Krieg. et
Gerl. 13.C. punctulatum Breb. 14.C. retusum (Perty)
Rabenh. 15,16.C. awaense Hinode 17.C. subprotumidum Nordst. 18.C.
beckii Wille 19.Staurodesmus cuspidatus (Breb.) Teil. 20.Std.
apiculatus (Breb.) Teil. 21.Std. corniculatus (Lund.)
Teil. 22.Staurastrum orbiculare Ralfs var. depressum Roy et
Biss. 23.−−− var. ralfsii W. et G. S. West 24.St. muticum
Breb. 25.St. paradoxum Meyen var. parvum West 26.St. denticulatum
(Naeg.) Arch. 27.St. simonyi Heimerl 28.St. distentum
Wolle 29.St. crenulatum (Naeg.) Delp. 30.St. manfeldtii
Delp. |